Asociación Castaño y Nogal

Nos anos cincuenta e sesenta do século XX, cando a vida ía ao ritmo da estación e do sol, en Cancelada, Quintá e nas aldeas do Donsal e do Navia o pan era o centro da casa. Sen pan non había forza para o pastoreo, nin para ir ás leiras, nin para subir ao monte nin para cavar a horta. Era o alimento primeiro, o que sustentaba a vida.

Todo comezaba polo centeo propio: sementado en barbeitos pequenos, segado a fouciña por xullo, mallado na eira en agosto co maio, e aventado en setembro cando corría un vento limpo que separaba o gran da palla. A colleita gardábase en arcas de madeira, en sacos de tea ou en costais de arpillera, agardando a súa viaxe aos muíños.

No inverno e primavera, cando o Donsal recuperaba o seu pulso, a fariña facíase nos muíños da Cortella e da contorna do PR-G 159. No verán e comezos de outono, cando o río baixaba fraco, había que ir máis lonxe: a San Martín da Ribera, Liber, Pontes de Gatín ou Navia de Suarna, seguindo o curso do Navia. Íase andando ou en cabalerías —burros, mulas, cabalos— cargando os sacos nas angarillas, colocados con equilibrio aprendido desde nenos. Era unha viaxe dura, pero tamén un encontro: conversas, axudas, novas do ano.

No muíño, a pedra rodaba desde xeracións: botar o gran na moega, regular a caída, controlar a forza da auga, escoitar o latexo da roda. A maquía quedaba para o muíñeiro e o farelo gardábase para os porcos, que se matarían polo Nadal ou en xaneiro. Nada se perdía.

O pan cocíase unha vez ao mes, máis a miúdo no outono, cando chegaba o frío e a xente se recollía. Había que preparar o forno: cortar leña seca de uz, carballo, toxo e castiñeiro; facer o roxado até que a pedra quedase branca e quente; retirar as brasas co rastro; varrer a solera co escobón de xesta. A pala de madeira era ferramenta imprescindible: nela entraban e saían as boroas, as bolas, as empanadas —de carne, peixe de río, mazás, peras ou legumes— e algún roscón nos días máis sinalados.

A masa facíase na artesa, con fariña, auga tépeda, sal e a levedura gardada da fornada anterior. As mulleres —e ás veces os homes— traballaban a masa con mans sabias, marcando a cruz para que respirase. O arrecendo do forno na mañá da coción enche a memoria de quen o viviu: pan novo, fume doce e vida.

Co forno aínda quente, asábanse castañas con calma, sen présas, moito máis suaves e enteiras ca no tambor, que queimaba máis e secaba o sabor. O outono sabía entón a pan e a castaña, unha mestura humilde e fonda da terra.

O pan gardábase no hórreo ou na bodega. Acompañaba a quen marchaba co gando, aos que ían ao monte, ás viñas, aos campos do Donsal. Era sustento, compañía e memoria: o alimento que nunca fallaba.

E todo este proceso —a semente, o muíño, o forno, o camiño— forma parte da Candidatura ao Sendeiro Azul 2026 do PR-G 159, porque o sendeiro non é só natureza: é cultura viva, traballo de séculos e identidade dun pobo que aprendeu a sobrevivir da terra e con ela.

Poema final

Pan do Donsal**
Grao que nace na leira,
moe na pedra do río
e medra quente no forno
co latexo da aldea.
Pan humilde, pan de camiño,
compañeiro de pastores e labregos,
que sostivo ás casas de Cancelada
cando o mundo era neve e silencio.
Pan que non falla
e aínda hoxe nos chama.

Esta entrada se publicó el jueves, 20 noviembre, 2025 a las 18:14 y está archivada en General. Puedes seguir los comentarios de esta entrada en el RSS 2.0 feed. Tanto los comentarios como los pings están inhabilitados.