Hemeroteca del 2 diciembre, 2025

AnclaA veces la historia revela, sin necesidad de acusar, lo que cargos de las Administraciones nunca hicieron. Entre 1921 y 1933, la Universidad de Hamburgo envió al doctor Fritz Krüger y a su doctorando Walter Ebeling a recorrer a pie y a caballo las aldeas más remotas de Cancelada, Becerreá, Cervantes y Navia de Suarna. Buscaban lengua, palabras, nombres, territorio, cultura material y modos de vida preservados por el aislamiento geográfico.

Mientras ellos estudiaban —con rigor europeo y cuadernos de campo— vestigios de un tesoro etnográfico único en A Cortella, Barbeitas, Vilachá, Guilfrei o San Román, cargos del Estado, de la Deputación de Lugo y, desde 1981, de la Xunta no pisaron esas aldeas hasta casi un siglo después.

La montaña lucense entró antes en los mapas lingüísticos y etnográficos de Europa que en las prioridades de las Administraciones españolas. En 1928, la investigación alemana ya valoraba estas aldeas como un laboratorio natural de cultura rural. El contraste es claro: un catedrático y un doctorando alemanes reconocieron este patrimonio setenta años antes que nuestras instituciones.

Cómo llegó Hamburgo cuando España no llegó

La pregunta sigue abierta: ¿cómo supo la Facultad de Lenguas y Romanística de Hamburgo que Cancelada conservaba uno de los repertorios rurales más antiguos del noroeste ibérico?

La explicación es científica y metódica. Krüger ya había investigado Zamora, León y el sur de Lugo (1921–1922), Tras-os-Montes y Minho (1924) y el suroeste de Asturias (1927). La montaña lucense era el siguiente paso lógico en su cartografía cultural. Llegaron por rigor y sensibilidad investigadora; no por azar.

1928: dos alemanes preguntando por regatos, picos y vientos

En 1928 —año del nacimiento en Freixo da Fonsagrada de Serafina González Fernández, expresidenta de Honor de CyN— dos investigadores alemanes caminaban por las corredoiras de Cancelada y Os Ancares anotando lo que jamás había sido escrito:

  • “¿Cómo se llama este regato?”

  • “¿Y este pico?”

  • “¿Cómo llaman aquí al viento del norte?”

Los vecinos respondían con prudencia, no por desconfianza, sino por memoria histórica. Un labriego resumió la época en una frase que hoy estremece:

Se ve claramente: los alemanes quieren conocer nuestro terreno… ya están preparando la próxima guerra.” (Krüger, 1956:9)

Pese al temor, compartieron sus nombres, lengua, aperos, tareas y cultura doméstica y agrícola. Esa generosidad campesina —la sabiduría rural sin artificio— sigue viva un siglo después. Lo que faltó entonces, y aún hoy, fue la presencia seria y continuada de las instituciones.

Los objetos hablaron antes que las Administraciones

En tres a cinco campañas —material base de más de 28 tesis doctorales— Ebeling documentó arados de Vilachá, yugos y aperos de Guilfrei y Becerreá, gaitas de fol, chocolateras, carros, herramientas, utensilios de cocina, arquitectura tradicional, pallozas, techos de losas, cuadras, alvarizas, labores de maja y escenas familiares en la lareira y en la era.

Ese mundo —que aquí nadie inventariaba— fue estudiado y catalogado en Hamburgo y en el Museum für Völkerkunde, mientras muchas aldeas de Os Ancares siguieron décadas sin luz eléctrica, sin pistas adecuadas y sin protección cultural.

La ausencia de acción pública (1933–1988)

Durante casi un siglo no hubo inventarios etnográficos, catalogación, planificación territorial ni programas de conservación. Ni el Estado, ni la Deputación, ni la Xunta actuaron, pese a que la montaña lucense había sido reconocida internacionalmente desde 1921.

Incluso después de la moción del Pleno de Becerreá (26/09/2018) instando formalmente a catalogar y proteger el patrimonio etnográfico, la respuesta institucional fue el silencio y la inacción.

La sociedad civil hizo lo que no hicieron las Administraciones

Desde 2008, CyN ha recuperado caminos históricos, regatos, ouriceiras, sendas, patrimonio agrario, memoria oral y biodiversidad, con voluntariado de dieciocho países, de España y de varios cantautores que dejaron huella. Ese trabajo permitió reconstruir el antiguo eje de comunicación y vida rural reflejado en la PR-G 159 Quintá–Río Donsal, hoy candidata a Sendero Azul 2026.

El reconocimiento internacional al que aspira esta ruta es fruto de nativos ausentes, residentes, voluntariado, cooperantes y algunos concellos, no de la actuación sistemática de las Administraciones.

Conclusión

Hace un siglo, Krüger y Ebeling buscaban términos, verdad, cultura y humanidad. Y la encontraron en Cancelada y Os Ancares, en la dignidad de sus gentes y en un patrimonio que sobrevivía por la fuerza de la comunidad, no por la acción de sus instituciones.

Un siglo después, esa verdad permanece, agravada por la pérdida del 73 % de la población.

La pregunta final, intacta desde 1928 y desde el S.O.S. de CyN en 2018, es la misma:¿Hasta cuándo?

AnclaVERSIÓN EN GALEGO

CATEDRÁTICOS DA UNIVERSIDADE DE HAMBURGO VISITARON CANCELADA ANTES CA CARGOS E TÉCNICOS DO ESTADO, DEPUTACIÓN E XUNTA

Ás veces a historia revela, sen necesidade de acusar, o que as Administracións nunca fixeron. Entre 1921 e 1933, a Universidade de Hamburgo enviou o doutor Fritz Krüger e mais o seu doutorando Walter Ebeling a percorrer a pé e a cabalo as aldeas máis remotas de Cancelada, Becerreá, Cervantes e Navia de Suarna. Buscaban lingua, palabras, nomes, territorio, cultura material e modos de vida preservados polo illamento xeográfico.

Mentres eles estudaban —con rigor europeo e cadernos de campo— os vestixios dun tesouro etnográfico único en A Cortella, Barbeitas, Vilachá, Guilfrei ou San Román, cargos do Estado, da Deputación de Lugo e, desde 1981, da Xunta non pisaron esas aldeas ata case un século despois.

A montaña lucense entrou antes nos mapas lingüísticos e etnográficos de Europa ca nas prioridades das Administracións españolas. En 1928, a investigación alemá xa valoraba estas aldeas como un laboratorio natural de cultura rural. O contraste é evidente: un catedrático e un doutorando alemáns recoñeceron este patrimonio setenta anos antes ca as nosas institucións.

Como chegou Hamburgo onde non chegou España

A pregunta segue aberta: como soubo a Universidade de Hamburgo que Cancelada conservaba un dos repertorios rurais máis antigos do noroeste ibérico?

A resposta é científica. Krüger investigara xa Zamora, León e o sur de Lugo (1921–1922), Tras-os-Montes e Minho (1924) e o suroeste de Asturias (1927).
A montaña lucense era o paso lóxico na súa cartografía cultural. Chegaron por rigor e sensibilidade investigadora; non por azar.

1928: dous alemáns preguntando por regatos, picos e ventos

En 1928 —ano do nacemento en Freixo da Fonsagrada de Serafina González Fernández, expresidenta de Honra de CyN— dous investigadores alemáns percorrían corredoiras de Cancelada e dos Ancares anotando o que nunca fora escrito:

  • “Como se chama este regato?”

  • “E este pico?”

  • “Como lle chaman aquí ao vento do norte?”

Os veciños respondían con prudencia, non por desconfianza, senón por memoria histórica. Un labrego resumiu así a época:

Ben se ve: os alemáns queren coñecer o noso terreo… xa estarán preparando a próxima guerra.”

A pesar do temor, compartiron nomes, lingua, aperos, tarefas e cultura doméstica e agrícola. Esa xenerosidade rural continúa viva un século despois. O que faltou entón —e hoxe en parte— foi unha presenza institucional seria e continuada.

Os obxectos falaron antes ca as Administracións

En tres a cinco campañas —base de máis de 28 teses doutorais— Ebeling documentou arados de Vilachá, xugos e aperos de Guilfrei e Becerreá, gaitas de fol, chocolateras, carros, ferramentas, utensilios, arquitectura tradicional, pallozas, teitos de lousa, cortes, alvarizas, labores de maza e escenas familiares na lareira e na eira.

Ese mundo —que aquí ninguén inventariaba— foi estudado en Hamburgo e no Museum für Völkerkunde, mentres moitas aldeas dos Ancares seguiron décadas sen luz eléctrica, sen pistas e sen protección cultural.

A ausencia de acción pública (1933–1988)

Durante case un século non houbo inventarios, catalogación, planificación nin programas de conservación.
Nin o Estado, nin a Deputación, nin a Xunta actuaron, malia que a montaña lucense fora recoñecida internacionalmente desde 1921

Nin sequera despois da moción do Pleno de Becerreá (26/09/2018), que instaba formalmente a protexer o patrimonio etnográfico, non houbo resposta, por silencio

A sociedade civil fixo o que non fixeron as Administracións

Desde 2008, CyN recuperou camiños históricos, regatos, ouriceiras, sendas, patrimonio agrario, memoria oral e biodiversidade, con voluntariado de dezaoito países, de España e con cantautores que deixaron pegada.
Así se reconstruíu o antigo eixo de vida rural que hoxe vertebra a PR-G 159 Quintá–Río Donsal, candidata a Sendero Azul 2026.

O recoñecemento internacional desta ruta débese aos nativos ausentes, residentes, voluntariado, cooperantes e concellos colaboradores, non á acción continuada das Administracións.

Conclusión
Hai un século, Krüger e Ebeling buscaban termos, verdade, cultura e humanidade, e atopáronos en Cancelada e nos Ancares, na dignidade da súa xente e nun patrimonio que sobrevivía pola forza da comunidade.

Hoxe, esa verdade permanece, agravada pola perda do 73 % da poboación.

A pregunta final, intacta desde 1928 e desde o S.O.S. de 2018, é a mesma: ¿Ata cando?

AnclaVERSIÓN EN INGLÉS

HAMBURG UNIVERSITY SCHOLARS REACHED CANCELADA DECADES BEFORE THE SPANISH STATE, THE PROVINCIAL GOVERNMENT AND THE XUNTA

Sometimes history reveals—without the need for accusation—what public administrations never did. Between 1921 and 1933, the University of Hamburg sent Dr Fritz Krüger and his doctoral student Walter Ebeling to travel on foot and horseback through the most remote villages of Cancelada, Becerreá, Cervantes and Navia de Suarna. They sought language, words, place names, territory, material culture and ways of life preserved by geographical isolation.

While they documented—with scientific rigour and field notebooks—the traces of a unique ethnographic treasure in A Cortella, Barbeitas, Vilachá, Guilfrei and San Román, officials of the Spanish State, the Provincial Government of Lugo and, from 1981 onwards, the Xunta de Galicia did not set foot in those villages for nearly a century.

The Ancares mountains appeared earlier in European linguistic and ethnographic maps than in the priorities of Spanish administrations. In 1928 German research already regarded these villages as a natural laboratory of rural culture. The contrast is stark: a German professor and his doctoral student recognised this value seventy years before our own institutions did.

How Hamburg arrived where Spain did not

A question remains: how did the University of Hamburg know that Cancelada preserved one of the oldest rural repertories in the northwest of the Iberian Peninsula?

The explanation is scientific. Krüger had already studied Zamora, León and southern Lugo (1921–1922), Tras-os-Montes and Minho (1924) and south-western Asturias (1927).
The Ancares mountains were the logical next step in his cultural map.

1928: two Germans asking about streams, peaks and winds

In 1928—the birth year of Serafina González Fernández, Honorary President of CyN—two German scholars walked the ancient paths of Cancelada and the Ancares asking:

• “What is the name of this stream?”
• “And that peak?”
• “What do you call the northern wind?”

Villagers answered cautiously, not out of distrust but out of historical memory. One farmer summed it up:

It is clear: the Germans want to know our land… they must be preparing the next war.”
Despite their fears, they shared names, language, tools, tasks and cultural knowledge—the rural wisdom that survives without pretension.

Objects spoke before the administrations did

Over three to five field campaigns—the basis for more than 28 doctoral theses—Ebeling documented ploughs from Vilachá, yokes and farm tools from Guilfrei and Becerreá, bagpipes, chocolate pots, carts, domestic utensils, traditional architecture, slate roofs, barns, alvarizas, and scenes of daily rural life.

That world—never inventoried in Galicia—was preserved and studied in Hamburg and in the Museum für Völkerkunde, while many Ancares villages remained for decades without electricity, proper paths or cultural protection.

The absence of public action (1933–1988)

For almost a century there were no ethnographic inventories, no cataloguing, no conservation programmes and no territorial planning. Neither the State, nor the Provincial Government, nor the Xunta acted, even though the area had been internationally recognised since 1921.

Not even after the Becerreá Council motion (26/09/2018) urging formal protection of the ethnographic heritage was there a sufficient institutional response.

Civil society did what public administrations did not

Since 2008, CyN has restored historic paths, streams, chestnut-drying structures, farmland heritage, oral memory and biodiversity, with volunteers from 18 countries, Spain and several visiting musicians.

This effort rebuilt the ancestral communication route now embodied in the PR-G 159 Quintá–Río Donsal, candidate for Sendero Azul 2026.

Conclusion (Corrected and Stronger)

A century ago, Krüger and Ebeling sought truth, words, culture and humanity—and found them in Cancelada and the Ancares, in the dignity of their people, not in governmental action.

That truth remains today, worsened by a 73% population loss.
The question, unchanged since 1928 and since CyN’s 2018 S.O.S., is still the same:

How much longer?

Comentarios Comentarios desactivados en CATEDRÁTICOS DE LA UNIVERSIDAD DE HAMBUGO VISITARON CANCELADA ANTES QUE CARGOS Y TÉCNICOS DEL ESTADO, DEPUTACIÓN Y XUNTA